Από το “Touched By An Angel” μέχρι το “Supernatural”: Οι άγγελοι στην τηλεόραση

Με αφορμή την επερχόμενη αμερικανική κωμωδία Miracle Workers, με πρωταγωνιστή τον Daniel Radcliffe στο ρόλο ενός χαμηλόβαθμου αγγέλου που προσπαθεί να κάνει τη δουλειά του, ενώ το αφεντικό του, ο Θεός, τα έχει παρατήσει όλα και ασχολείται με τα… χόμπι του, μου ήρθε η ιδέα να εξερευνήσω λίγο την τάση των τελευταίων δυο δεκαετιών στην Τηλεόραση, όπου βλέπουμε αγγέλους (και τον ίδιο το Θεό καμιά φορά) να επιδεικνύουν όλα τα ‘ανθρώπινα’ χαρακτηριστικά. Μπορούμε να εντοπίσουμε το ακριβές σημείο που οι άγγελοι σταμάτησαν να είναι οι καλόβουλοι ουράνιοι αγγελιοφόροι κι έγιναν πικρόχολοι και οξύθυμοι έφηβοι ή τριτοδεύτεροι πουθενάδες; Πώς δικαιολογούν οι σεναριογράφοι την μετάβαση αυτή; Μπορούν να επηρεάσουν την πίστη μας στο Θεό τέτοιες σειρές;

Όλοι γνωρίζουμε για τους αγγέλους της παράδοσης. Πλάσματα αιθέρια, καλόβουλα, που μας προστατεύουν και μας καθοδηγούν. Με αυτό το… προφίλ εισήχθηκαν οι άγγελοι αρχικά στην τηλεόραση με σειρές όπως το Down to Earth (1984-1987) και το Touched by An Angel (1994-2003), όπου οι άγγελοι είναι φύλακες των θνητών. Από τον σωτήρα ψυχών Jonathan στο Highway to Heaven (1984-1989) μέχρι τους χαριτωμένους κατοίκους του “Καλού Μέρους” στην αξιαγάπητη κωμωδία του NBC, The Good Place (2016-), ο Παράδεισος φαίνεται να έχει κατέβει στη Γη (ή έστω στην τηλεόραση) εδώ και δεκαετίες. Όμως, η τάση των τελευταίων χρόνων τους θέλει να έχουν αδυναμίες και ψεγάδια, όπως ακριβώς και οι άνθρωποι. Το Supernatural (2005-), το Preacher (2016-) και το Shadowhunters (2016-2019) είναι μόνο μερικές από τις πρόσφατες σειρές που δείχνουν αγγελικά πλάσματα μέσα από ένα νέο, και -κυρίως- πιο σκοτεινό, πρίσμα.

“Όλοι μεγαλώσαμε με την ιδέα ότι οι άγγελοι είναι τα παιδιά του Θεού που μας προστατεύουν,” είπε ο Todd Slavkin, εκτελεστικός παραγωγός του Shadowhunters. “Τώρα παίρνουμε αυτό το αρχέτυπο και το γυρίζουμε αντίστροφα. Τώρα, τα παιδιά του Θεού δεν είναι τόσο αγγελικά. Οι στόχοι και τα κίνητρά τους δεν συμβαδίζουν με όσα είχαμε μάθει όταν ήμασταν μικροί.” Ο έτερος εκτελεστικός παραγωγός της σειράς, Darren Swimmer, που δούλεψε με τον Slavkin και στο Dominion (2014-2015) του Syfy, ακόμα μια σειρά με κακόβουλους αγγέλους, έχει κάτι να συμπληρώσει πάνω σε αυτό: “Είναι πολύ ενδιαφέρον το ότι στη διάρκεια της ιστορίας των αγγέλων στην τηλεόραση, πάντα παρέμεναν άπιαστοι και απροσδιόριστοι. Δεν είναι εύκολοι χαρακτήρες στο να τους περιγράψεις. Και ακριβώς επειδή δεν είχαμε ποτέ σκοτεινότερους αγγέλους στην τηλεόραση, οι θεατές πια τείνουν προς τα πιο καινοτόμα έργα, γιατί είναι κάτι το διαφορετικό.”

Μια από τις πρώτες τηλεοπτικές σειρές που τόλμησαν να δείξουν αυτό το πιο ‘σκοτεινό’ πρόσωπο των αγγέλων ήταν το Supernatural του CW, που εισήγαγε την δική του εκδοχή των παιδιών του Θεού στην 4η σεζόν του, το 2009 — και, μάλιστα, το πήγε κι ένα βήμα παραπέρα γνωρίζοντάς μας τον ίδιο το Θεό λίγο αργότερα! Στο Supernatural όλη η… θεϊκή οικογένεια είναι όσο πιο μακρυά θα μπορούσε να είναι από την εικόνα που μας δίνει η θρησκεία για αυτούς.

Προκάτοχος του Supernatural στον τομέα των αγγέλων αμφιλεγόμενης ηθικής και αγνότητας, θα μπορούσε να θεωρηθεί το Xena: Warrior Princess (1995-2001), μια από τις πιο εμβληματικές σειρές φαντασίας της δεκαετίας του ’90, που, ενώ είχε (πολύ χαλαρές ομολογουμένως) βάσεις στην ελληνική μυθολογία, άγγιξε και πολλές άλλες θρησκείες, μεταξύ αυτών και τις αβρααμικές.

Οι αγγελικοί χαρακτήρες στον σύμπαν της Πριγκίπισσας του Πολέμου δεν είχαν, σε καμία περίπτωση, το βάθος και την πολυπλοκότητα των χαρακτήρων του Supernatural, όμως, μπορούμε να διακρίνουμε κάποιους εμφανείς παραλληλισμούς, ειδικά αν πάρουμε ως παραδείγματα τους δυο Αρχαγγέλους, τον φαρισαϊκό Μιχαήλ και τον έκπτωτο Εωσφόρο.

Αντίστοιχα ‘ιερόσυλη’ ματιά προς τους αγγέλους έχει και το πρόσφατο Preacher του AMC, που βασίζεται στο ομώνυμο κόμικ. Κι ύστερα έχουμε το Lucifer (2015-), που ξεκίνησε στο Fox και θα συνεχίσει στο Netflix. Είναι μια σειρά που, εμπνευσμένη από το ομώνυμο κόμικ, πήρε τον πιο διαβόητο χαρακτήρα της Βίβλου και τον ξαναέπλασε ως μια παρεξηγημένη και συμπαθή φιγούρα.

Βέβαια, αυτή η νέα ‘μόδα’ δεν είναι απαραίτητα απόδειξη όταν η τηλεόραση πάει κυριολεκτικά… κατά διαόλου. Αντιθέτως, είναι μια ένδειξη πως η νέα γενιά τηλεθεατών, αλλά και δημιουργών, βλέπει τους αγγέλους με εντελώς διαφορετικό μάτι από ότι οι γονείς τους, που γαλουχήθηκαν μέσω του κατηχητικού και των αυστηρών ηθικών κανόνων της θρησκείας.

“Μεγάλωσα με βιβλία όπως το Sandman και το Lucifer,” δήλωσε ο εκτελεστικός παραγωγός του Lucifer, Joe Henderson. “Εκείνη την εποχή πολλά βιβλία και κόμικς εξερευνούσαν την σκοτεινότερη πλευρά των αγγέλων. Δεν ήταν απλά πανέμορφοι τύποι που τριγυρνούσαν βοηθώντας ανθρώπους μέρα μπαίνει μέρα βγαίνει. Άρχιζες να τους βλέπεις σαν ανθρώπους με προβλήματα, όπως έχουμε όλοι, απλά μεγεθυμένα στη νιοστή.”

Ο Henderson λέει πως οι σεναριογράφοι του Lucifer είναι μια ετερόκλητη ομάδα από “πιστούς, άθεους και αγνωστικιστές” και βρίσκει πολύ ενδιαφέρον το γεγονός ότι οι άθεοι έχουν την τάση να προτείνουν τις περισσότερες από τις ιστορίες που έχουν άμεση σχέση με την πίστη. Για παράδειγμα, μια διαμάχη στην αίθουσα των σεναριογράφων για το αν η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου εμπνέει ή καταστρέφει την πίστη κάποιου κατέληξε να γίνει το κεντρικό θέμα ενός επεισοδίου. Ακόμη κι αν οι σημερινοί τηλεοπτικοί άγγελοι δεν είναι όλο… φροντίδα και Προδέρμ, ο Henderson εξηγεί πως η παρουσία τους παρέχει στο θεατή, έστω υποσυνείδητα, “την ελπίδα για να πιστέψει πως οι άγγελοι υπάρχουν πραγματικά.”

Μπορεί οι μοντέρνες σειρές φαντασίας να ζωγραφίζουν τους αγγέλους με σκούρα χρώματα, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι απορρίπτουν τη θρησκεία ή το Θεό. Τόσο στο Lucifer, όσο και στο Supernatural, που απεικονίζουν αμφότερες τον Εωσφόρο ως έναν παρεξηγημένο έκπτωτο άγγελο, θυμωμένο με τον πατέρα του, δεν αφήνουν καμία αμφιβολία στη μυθολογία τους ότι ο Θεός υπάρχει. Ο Θεός και τα παιδιά του, σε αυτές τις δυο σειρές κυρίως, αλλά και σε άλλες του είδους, όπως το προαναφερθέν Dominion, είναι μια μεγάλη δυσλειτουργική οικογένεια. Ο Πατέρας είναι απών και τα παιδιά του πληγωμένα, και το καθένα ξεσπά με τον δικό του τρόπο (άλλα προσπαθούν να αφανίσουν την ανθρωπότητα, και άλλα ανοίγουν νυχτερινό κλαμπάκι στο LA). Τα θέματα που εξερευνώνται σε αυτές τις ιστορίες, ξεπερνούν την πίστη και τη θρησκεία, όμως, και μιλούν στον κάθε θεατή για τα δικά του προβλήματα, ξυπνούν τις μύχιες ευαισθησίες του με τις δραματικές προεκτάσεις τους, αλλά του δημιουργούν και ελπίδα με τον ανάλαφρο τόνο τους.

Αυτή η τάση προς πιο σκοτεινούς αγγέλους δεν πέρασε απαρατήρητη από την Roma Downey, την πρωταγωνίστρια του Touched By An Angel, της πιο χαρακτηριστικής ίσως σειράς με αγγέλους στην ιστορία της τηλεόρασης. H Downey, όχι μόνο έπαιξε την αγγελιοφόρο του Θεού επί σχεδόν μια δεκαετία, αλλά εκείνη και ο άντρας της έχουν ξεκινήσει από το 2009 μια εταιρία παραγωγής κινηματογραφικών και τηλεοπτικών έργων με θέμα τη θρησκεία και την πίστη, που ονομάζεται LightWorkers Media. Η ηθοποιός καταλαβαίνει την έννοια της μάχης του Φωτός με το Σκοτάδι, απλά πιστεύει πως η τηλεόραση μοιάζει αυτή τη στιγμή συνεπαρμένη με το να εξαπλώνει το σκοτάδι εξαιτίας μιας λανθασμένης εντύπωσης πως αυτό είναι που θέλουν οι θεατές. “Το μάντρα μου είναι πως είναι καλύτερο να ανάβεις ένα κερί, παρά να καταριέσαι το σκοτάδι. Το Touched by an Angel έχει αυτή τη γλυκύτητα γιατί οι άγγελοί μας δεν ήταν απλά άγγελοι. Ήταν άγγελοι σε αποστολή, αγγελιοφόροι ελπίδας. Δεν υπήρξε ποτέ επεισόδιο που να μην έχει ένα απλό μήνυμα: υπάρχει Θεός και σε αγαπάει. Εύχομαι να είχαμε μια σειρά σαν αυτή στις μέρες μας.” Για την Downey, γίνεται σήμερα κατάχρηση του όρου ‘edgy’ από τη βιομηχανία της Τηλεόρασης. “Θέλουν να ελκύσουν όλο και περισσότερους τηλεθεατές μιλώντας στις σκοτεινότερες επιθυμίες τους.”

Όμως, ακόμα κι αν σατανικοί άγγελοι είναι κάτι δημοφιλές αυτή τη στιγμή, αυτό δεν σημαίνει ότι οι σειρές τους ωραιοποιούν τους κακούς. Αντιθέτως, σύμφωνα με τον εκτελεστικό παραγωγό του Supernatural, Andrew Dabb, κάνουν το απίστευτο να φαίνεται οικείο. Σύμφωνα με τον Dabb, λοιπόν, οι σεναριογράφοι της σειράς του θέλουν απλά να “αλλάξουν το πως σκέφτεται παραδοσιακά ο κόσμος για τους αγγέλους, όχι όμως απεικονίζοντάς τους ως απόλυτα καλούς ή ως απόλυτα κακούς. Είναι και αυτοί άτομα που εξελίσσονται με τον καιρό.”

“Πάντα περιμέναμε αρνητικά σχόλια για την εκδοχή των αγγέλων μας, αλλά αυτό δεν συνέβη καν,” συμπλήρωσε ο δεύτερος εκτελεστικός παραγωγός του Supernatural, Robert Singer. “Δεν υπήρξε μεγάλο ποσοστό ανθρώπων που προσβλήθηκαν, και πιστεύω αυτό οφείλεται στο ότι πάντα προσπαθούσαμε να βασίζουμε κάθε έναν από αυτούς τους χαρακτήρες σε ένα βιβλικό πλαίσιο. Η προσέγγισή μας ήταν ότι δεν θέλαμε να χρησιμοποιήσουμε το ίδιο καλούπι για όλους τους αγγέλους.” Για αυτό το λόγο, στο Supernatural έχουμε δει πολλούς αγγέλους, με εντελώς διαφορετικό χαρακτήρα ο καθένας, από τον μπαγαπόντη Γαβριήλ, μέχρι τον μακιαβελικό Ουριήλ.

Συχνά οι άγγελοι του Supernatural είναι δολοφονικά τέρατα, αλλά ευτυχώς πρόκειται για μια σειρά που κρατάει κρυμμένη την ελπίδα και την πίστη στον πυρήνα της. Και αυτό ήταν εν μέρει η έμπνευση πίσω από τον χαρακτήρα του Castiel (Misha Collins), τον αγγελιοφόρο του Θεού με την καπαρντίνα, που ήταν ο πρώτος άγγελος που είδαμε ποτέ, στην πρεμιέρα της 4ης σεζόν. “Μας άνοιξε νέους ορίζοντες για τη σειρά,” δήλωσε ο Dabb για τον Castiel. “Όσο σκοτεινές ιστορίες και να έχουμε γράψει για τον χαρακτήρα του – και έχουμε γράψει αρκετά σκοτεινές ιστορίες – υπήρχε πάντα μια αληθινή ευγενική καλοσύνη μέσα του που τον κάνει να μοιάζει περισσότερο με τους παραδοσιακούς [αγγελικούς] χαρακτήρες των Touched by an Angel και Highway to Heaven. Το να το αγνοήσουμε αυτό εντελώς θα ήταν σαν να αγνοούμε ένα θεμελιώδες κομμάτι της ζωής μας.”

Στους θρησκόληπτους όλα αυτά μπορεί να φαντάζουν ιερόσυλα και απαράδεκτα, όμως, αν ρίξουμε μια πιο ψύχραιμη ματιά, αυτές οι ιστορίες δεν πληγώνουν την πίστη. Ο καθένας μας πιστεύει για τον εαυτό του, και δεν θα πρέπει να προσβάλλεται από το πώς διαλέγει κάποιος δημιουργός να εκφράσει τα θρησκευτικά θέματα, ούτε είναι αναγκασμένος να ενστερνιστεί το όραμα κάποιου άλλου. Η Ildy Modrovich, σεναριογράφος του Lucifer, έχει να πει κάτι πολύ ουσιαστικό πάνω σε αυτό: “Η πίστη δεν είναι απλά άσπρο-μαύρο. Μπορεί να είσαι καλός άνθρωπος και πάλι να κάνεις λάθη. Ο Χριστιανισμός πραγματευεται τη συγχώρεση, και στον πυρήνα αυτής βρίσκεται η εξιλέωση. Αν ο Θεός είναι τόσο καλόβουλος όσο νομίζουμε, τότε δέχεται κάθε είδους άγγελο και τους δίνει την ευκαιρία να είναι καλοί.”

Αυτό είναι κάτι που ακόμα και ο απόλυτος άγγελος της Τηλεόρασης, η Downey, μπορεί να εκτιμήσει. Αν και απεχθάνεται αυτή την αρνητικότητα που εκπροσωπεί αυτή η νέα γενιά αγγέλων, “όταν υπάρχει ένα στοιχείο λύτρωσης στην ιστορία τους, αυτό είναι θετικό.”

Σίγουρα είναι δύσκολο να αποφασίσουμε ποιος έχει περισσότερο δίκιο, γιατί η αλήθεια, όπως πάντα, βρίσκεται κρυμμένη κάπου στη μέση. Ναι, υπάρχει έλλειψη ελπιδοφόρων ιστοριών για αγγέλους στον τηλεοπτικό ορίζοντα, και, ναι, οι σεναριογράφοι των σύγχρονων σειρών προσεγγίζουν ανθρωποκεντρικά τους αγγέλους — αλλά επιμένουν, κιόλας, πως οι ιστορίες τους κουβαλάνε στον πυρήνα τους την ελπίδα και την πίστη. Το μήνυμα κάθε ιστορίας εξαρτάται από τον κάθε θεατή και το τί θέλει εκείνος να δει και να αποκομίσει από αυτό που παρακολουθεί. Η ελπίδα, όπως και η ίδια η πίστη, μπορούν να προέλθουν από τα πιο αναπάντεχα μέρη, και είναι το λιγότερο αφελές να αφορίζουμε ιστορίες μόνο και μόνο επειδή δεν επικοινωνούν σε εμάς το ίδιο πράγμα που μπορεί να επικοινωνούν σε κάποιον άλλο. Οι ιστορίες, από καταβολής κόσμου ήταν γραμμένες από τον άνθρωπο για τον άνθρωπο. Η μυθολογία, τα επικά ποιήματα, τα μεσαιωνικά παραμύθια, εξελίχθηκαν κι έγιναν μυθιστορήματα, κινηματογραφικές ταινίες, κόμικς, και τηλεοπτικές σειρές. Όλα είναι μυθοπλασία, κι όλα έχουν έναν σκοπό: την ψυχαγωγία του ανθρώπου. Η ψυχαγωγία όμως ενέχει και τον προβληματισμό, την τροφή για σκέψη. Αν μη τι άλλο, λοιπόν, οι μοντέρνες ιστορίες των αγγέλων δεν θα έπρεπε να επηρεάζουν την πίστη μας ή/και την κοσμοθεωρία μας, αλλά να τις γαλουχούν — ακριβώς όπως κάνουν με τη φαντασία μας…

Αντί επιλόγου, θα κλείσω το σημερινό αφιέρωμα ακριβώς έτσι όπως το ξεκίνησα: με μια επερχόμενη τηλεοπτική σειρά φαντασίας που θα μας δείξει μια αμφιλεγόμενη φουρνιά αγγέλων. Ο λόγος για το Good Omens, βασισμένο στο ομώνυμο μυθιστόρημα των Terry Pratchett και Neil Gaiman, που ακολουθεί τις προσπάθειες δυο άσπονδων φίλων, του δαίμονα Crowley και του αγγέλου Aziraphale, να εμποδίσουν το τέλος του κόσμου.